Mười năm sau, tôi gặp lại hắn trong trường âm nhạc. Tôi nhận ngay ra tên bạn ngày nào, dù bấy giờ hắn đã to cao và khác hẳn. Tôi kiểm nghiệm quá khứ bằng cách nhớ lại trong đầu tên ông bà bô hắn. Trúng phóc! Nhưng hắn cứ trơ mắt ra nhìn như chưa bao giờ có sự thân quen. Không có sự hồ hởi mừng rỡ ngày nào. Không có ánh mắt thương yêu của thuở xa xưa. Không phải hắn không nhận ra tôi. Tôi biết hắn đã nhận ra. Nhưng có lẽ, ngày ấy con mắt hắn chưa bị ý thức phân biệt chi phối nhiều. Xấu, đẹp, giàu, nghèo, sang, hèn không là chi. Nói sâu hơn chút nữa, tại bởi vì… nhân duyên của tôi và hắn đã hết, vào cái ngày cha mẹ hắn chuyển công tác đi xa.

 Xét ra, dù chỉ là đứa con nít, hắn cũng là một dạng bạn đáng trân trọng: Làm nhiều hơn nói. Cho nhiều hơn nhận. Không tuyên bố huyênh hoang rồi bỏ chạy khi bạn gặp nạn. Không tham lam những gì bạn có. Không nói xấu bạn. Luôn bảo vệ bạn khi bạn gặp chuyện. Hoan hỷ khi thấy bạn may mắn. Không hoan hỷ khi thấy bạn bất hạnh. Không đến với bạn vì đàn đúm, rượu, chè, cờ, bạc, vui chơi. Càng không đến với bạn vì tiền rừng bạc biển. Cũng không phải là hạng lợi dụng những mối quan hệ bạn bè để có tiền xài hay an nhàn cho bản thân. Nói chung, hắn có nhiều mặt khá tốt, đáp ứng khá đủ những tiêu chuẩn mà Phật đề ra cho một người bạn chân thành.

 Có điều, hắn… nhỏ quá, không đủ trí tuệ để nói với tôi rằng: “Ê! Nhận thì nhớ cho. Mày chỉ nhận mà không cho, thì một lúc nào đó, cái nhân mày gieo trong quá khứ sẽ hết. Mày chẳng còn lại gì…”. Hắn không nói với tôi như thế, vì hắn không biết bạn bè chân tình đều do nhân duyên qua lại mà có. Nhân không tạo, lấy đâu ra duyên mà hưởng hoài. Một thời quá khứ đi vào quên lãng.

 Sang trung học…

 Lớp mười trở đi, bạn bè cũng nhiều, nhưng thân thì chỉ có một. Con nhỏ tròn như hột mít, trắng như bông bưởi. Nhìn hai đứa đi với nhau, đúng là một cặp duyên khởi: Nó trắng, tôi đen. Nó tròn, tôi ốm. Nó sạch, tôi dơ. Nó vô duyên, tôi duyên nhiều vô kể.  Giống thằng nhóc kia, con nhỏ cho nhiều hơn nhận. Những thứ em nó không rớ vào được, tôi vẫn dùng thoải mái. Nhưng việc đó chưa nói lên được đức tính tuyệt vời của nó. Đồ ăn thức uống chỉ có giá trị với con nít. Tuổi mộng mơ cần những thứ cao hơn.

 Con nhỏ rất biết lắng nghe, lại hay nói những lời khiến mình vừa lòng. Tôi ở nhà nó nhiều hơn nhà tôi. Vui buồn gì tôi cũng kể nó nghe. Tôi thương ông nào nó cũng biết. Tôi thất tình tay nào nó cũng hay. Tôi vui, nó vui. Tôi buồn, nó im lặng. Một khoảng im lặng vừa đủ để mình thấy an bình, yên tâm kể lể cho qua nỗi buồn thời mới lớn. Mazôni nói đúng: “Một trong những hạnh phúc lớn của đời sống là tình bạn. Và một trong những hạnh phúc lớn của tình bạn, là có người để gửi gắm một bí mật hay một tâm tư”. Càng hạnh phúc hơn khi những điều bí mật được giữ kín. Xem ra, chị chàng cũng đáp ứng được nhiều tiêu chuẩn mà Phật đề ra cho một người bạn chân tình: “Giữ kín điều bí mật của bạn. Không bỏ bạn khi bạn gặp khó khăn”. Ừ, nó đã không bỏ rơi tôi khi tôi cần có chỗ để xả lũ.

 Tôi lấy chồng, mọi thứ thay đổi. Quan hệ bạn bè ngày xưa thưa dần. Vì công việc làm ăn hơn vì sứt mẻ tình cảm. Con nhỏ cũng có chồng. Gia đình hạnh phúc, con cái ngoan ngoãn. Rồi chồng nó bệnh nặng. Nhưng phải thật lâu sau, khi anh ấy hoàn toàn bình phục, tôi mới biết. Tôi hỏi sao mày không nói với tao. Nó cười cười, có gì đâu mà nói. Có lẽ, nó quen làm chỗ dựa cho tôi hơn là lấy tôi làm chỗ nương của nó.  Tôi đã có những người bạn rất chân tình, nhưng chưa là một người bạn chân tình của ai, dù tiền kiếp có thể tôi đã là như thế.

 Đến lúc hết học…

 Người bạn mới của tôi, thiên hạ gọi là bạn đời, gom đủ tiêu chuẩn của hai người trước, cộng thêm một tiêu chuẩn vô cùng quan trọng mà Phật đặt ra cho một người bạn chân tình: “Khuyên bạn điều lợi ích bằng cách không để bạn làm điều ác, khuyến khích bạn làm điều thiện, cho bạn nghe điều bạn chưa nghe, cho bạn biết con đường lên cõi chư Thiên”. Anh đã dạy tôi làm những điều lợi ích, không phải bằng lời nói mà bằng chính những hành động của mình, một cách tự nhiên không thể nào chịu nổi.

 Nói những điều lợi ích, vì bây giờ tôi đã có ít nhiều giáo pháp của Phật trong đầu, đã biết tương đối việc gì thiện, việc gì bất thiện, việc gì nên làm, việc gì không nên làm. Còn ngày ấy chỉ có tức điên. Bởi trong đầu đầy ắp cái tôi và những cái của tôi, cộng thêm một mớ “kinh nghiệm sống” hình thành theo chiều hướng chấp ngã. Những gì đi ngược lại đó, không khỏi khiến mình khó chịu.

 Anh có thể cho những gì anh có, trong khi tôi chỉ có thể cho những gì tôi muốn, là đủ để có việc phiền não. Buôn bán, ừ có lúc lời lúc lỗ, nhưng nghe ai than lỗ, lập tức mua huề vốn giúp người, mà người thì có khi nào không lỗ… Rất nhiều thứ như thế tiếp diễn trong đời sống gia đình, khiến hố sâu ngăn cách ngày càng tăng. Tăng đến mức, sống thật gần mà phải hét thật to mới hy vọng nghe nhau. “Đây là ngoài đời, không phải trong chùa mà sống như mấy ông thầy tu. Vô chùa sống đi!”. Anh không vô chùa, nhưng anh kết bạn với kinh sách của Như Lai. Đợt này, tôi trắng tay. Bởi không cách gì lôi anh ra khỏi đống kinh sách đó. Mộng làm giàu của tôi sụp đổ khi anh tìm cho gia đình một phương tiện vừa đủ để nuôi con mà vẫn còn thì giờ để nghiên cứu, đến thiền viện và tu tập.

 Cuối cùng rồi…

 Tôi muốn biết vì sao đống giấy lộn đó hấp dẫn hơn tôi, hấp dẫn hơn tiền bạc, danh vọng và tình cảm gia đình. Muốn biết, phải chui đầu vô. Giáo pháp của Đức Phật phải nói là tuyệt vời! Lời của chư Tổ phải nói không chê vào đâu được. Khi đang sống trong hạnh phúc và sung sướng, khó ai nhận ra được giá trị của nó. Nhưng khi phải đứng ở ngã ba đường, tiến không được, thoái không xong, bạn sẽ thấy nó tuyệt vời thế nào. 

 Phật nói: “Dù chư Như Lai có xuất hiện ở đời hay không xuất hiện ở đời, bản chất các pháp vẫn là thế, vẫn quyết định tánh ấy, vẫn theo duyên như thế”. Duyên như thế, là chỉ cho lý Nhân duyên. Ừ, trong cuộc sống này không có gì ra khỏi nhân duyên. Thứ gì cũng phải có nhân, đủ duyên mới có quả. Đời người là một chuỗi dài nhân duyên nối tiếp nhau. Khi nhân thiện đủ duyên, tôi có một khoảng thời gian hạnh phúc. Khi nhân bất thiện đủ duyên, tôi có những khoảng thời gian bất hạnh. Muốn có quả phải gây nhân. Không muốn quả xuất hiện thì nhân đừng tạo.

 Phật nói thế gian này vô thường. Ừ, mọi thứ đều có thể thay đổi. Không phải chỉ có tiền bạc, danh vọng, tình cảm mà cả mạng sống của con người. Mọi thứ đều có thể đến và đi rất bất ngờ. Mình thấy bất ngờ, vì mình không thấy thế gian này được đúc kết bằng những mốc nhân duyên. Nhân đã đến hồi ra quả, quả đã đến lúc hết duyên nên thấy có bắt đầu và chấm dứt. Muốn hạnh phúc kéo dài, tôi phải tiếp tục gieo thiện nhân. Muốn đau khổ chấm dứt, tôi phải tự loại bỏ những nhân xấu trong chính mình. Nếu tôi làm tất cả mọi việc với tình thương rộng mở, thông cảm và bao dung, một nhân thiện được gieo.

 Khi tôi làm mọi việc chỉ vì sự chấp ngã, nhân bất thiện đã được gieo. Trong khoảng hai đầu mút ấy, tùy mức độ thiện và bất thiện pha trộn mà ta có thân tướng và hoàn cảnh khác nhau. Thế giới này mang đủ loại hình hạnh phúc và tầng lớp chúng sinh là do đó.

 Tôi bỗng nhận ra mình thật ngu si khi muốn gầy tạo những thứ mong manh dễ vỡ bằng những lời nói và hành động bất thiện khiến người chung quanh đau khổ. Gieo nhân khổ có nghĩa là một ngày nào đó, tôi sẽ gặp quả khổ. Hiện tại không vui mà tương lai cũng muộn phiền. Sao bằng quay đầu theo lời Phật dạy, buông đi những tư tưởng chấp ngã đã huân tập trong bao đời. Buông được thì mình giải thoát mà người cũng an vui.

 Nói buông thì dễ những để buông cho được không phải dễ. Bởi con người là kết quả của những tập nghiệp. Tôi có những thói quen suy nghĩ của tôi. Anh có những thói quen suy nghĩ của anh. Nếu suy nghĩ của tôi và anh tương đồng, tôi và anh gặp nhau, hiểu nhau và gắn bó với nhau. Nếu không tương đồng, giữa chúng ta hằn lên những khoảng cách. Thế hệ cha mẹ thường không tương đồng với con cái vì tư tưởng từng thời không giống nhau, hoàn cảnh xã hội của mỗi thời cũng khác nhau. Muốn sống hạnh phúc với nhau, phải biết dung hòa những tư tưởng và nếp sống khác nhau như những kẻ cùng thời đồng tư tưởng.

 Vì là thói quen, nên nói bỏ không phải bỏ liền được. Nhưng cũng vì là thói quen nên không có gì không thể buông bỏ. Chỉ cần không tiếp tục nữa thì thói quen sẽ dứt. Hiểu biết quy luật ấy rồi, tôi không lấy làm lạ cho chính mình, cũng không lấy làm lạ cho người bạn đời và những người bạn nhỏ của tôi: Đã hứa không làm, sao bây giờ vẫn tiếp tục? Tại… nghiệp tập. Không phải con không muốn bỏ, mà lâu lâu con quên. Con bị cái lực của nghiệp nó lôi. Có thể dưới mắt mọi người, thằng bé vẫn tệ, tôi vẫn như thế… Nhưng dưới mắt tôi, nó đang thay đổi từ từ, tôi cũng đang thấy mình dần dần thay đổi. Mọi thứ cần có thời gian. Cần cả sự hiểu biết, tình thương, lòng nhẫn nại và sự tha thứ.

 Trong kinh Giáo thọ Thi ca la việt, Phật nói người nào được bạn bè thương kính, che chở, giữ gìn tài sản cho, khi gặp nguy nan lại được bạn bè giúp đỡ, khi gặp khó khăn bạn bè không bỏ rơi, là do đã từng đối với bạn bè theo 5 cách: Bố thí, ái ngữ, lợi hành, đồng sự và không lường gạt. 

 Bố thí, là cho đi. Cho đi những gì bạn có thể cho. Từ tiền bạc, lời nói, hành động và ngay cả sự an tâm. Cho đi, và “Đừng bao giờ nghĩ cái ít ỏi bạn cho đi là lớn và cái to lớn bạn đang nhận là nhỏ” (Phoebe Vary). Cho với lòng thành, vì muốn người vui mình vui, thì không rơi vào hai chữ “lường gạt”. Cho với mục đích thả con tép bắt con tôm thì nằm trong danh mục “làm ăn”, không tính trong danh mục bố thí này.

  Ái ngữ, là lời nói bắt nguồn từ sự yêu thương, chân tình. Không mang tính lường gạt, nên nó không phải là loại lời nói nhẹ nhàng mang tính hại người và thủ lợi cho mình. Do chân tình mà nói, nên lời nói thường mang lại kết quả rất tốt. Nó là loại lời nói đắc nhân tâm. Nói với tình thương, ngoài tác dụng được việc, nó còn động viên người khác vượt qua những khó khăn trong chính bản thân họ.

 Lợi hành, là làm những việc mang lại lợi ích cho người. Không phải tự dưng hiện nay, thiên hạ ùn ùn quỳ lạy và mang tiền đến xây dựng chùa chiền cũng như cúng dường cho chư vị Hòa thượng. Cũng do vô lượng kiếp hành Bồ tát đạo, vô biên kiếp xả tài, xả pháp, xả thân cho chúng sinh, ngày nay các ngài mới có cái quả như thế. Voltair nói: “Thông cảm nỗi khổ của bạn là tốt mà ra tay tiếp cứu còn hay hơn”. Hành động luôn thiết thực hơn những lời nói suông. Cho nên, lợi hành là cần thiết để có những người bạn chân tình.

 Đồng sự, là một loại tương đồng về tư duy, công việc, ý thích v.v… Nó là cái nhân để con người có điều kiện gần nhau và là bạn của nhau. Không có điểm nào chung thì không gần nhau được, dù có điều kiện gần nhau cũng thành nghịch nhau. Chư Bồ tát muốn thực hành hạnh nguyện độ sinh cũng phải nương vào đây mà thực hiện. Buông xả, thông cảm, hòa mình với chúng sinh mà không mất mình, là một dạng đồng sự của Bồ tát. 

 Nói chung, hiện tại nếu mình gặp được những người bạn chân thành như Phật nói, là nhờ trong quá khứ mình đã thực hành được ít nhiều 5 việc trên. Hiện tại, nếu mình thực hành được 5 việc trên thì tương lai, quanh mình sẽ có những người bạn chân thành.  Tôi cũng cảm nghiệm ra một điều: Những người luôn làm theo ý mình, luôn làm mình vừa lòng, chưa hẳn đã là bạn tốt của mình. Những người làm mình khó chịu vì lời ý không tương thuận, chưa chắc đã là kẻ thù của mình. Mọi việc xảy ra trong thế giới này, dù thuận hay nghịch, nếu khéo một chút đều có thể biến thành đề hồ cho mình.

 Giáo pháp là bạn đồng hành

 Những khoảng cách quanh tôi được hàn gắn là nhờ vào giáo pháp của Phật. Có thể bình thản được với những khó khăn gay cấn trong đời sống cũng nhờ vào giáo pháp của Phật. Tôi chợt hiểu vì sao trong ba đại nguyện của phu nhân Thắng Man, có đại nguyện “Nguyện dùng thiện căn này đời đời sinh được chánh pháp trí”. Bởi không có chánh pháp trí làm bạn, bà khó có thể thực hành hạnh nguyện độ sinh của mình. Tôi muốn an bình hạnh phúc trong thế giới này, cũng cần phải có chánh pháp trí. Mọi việc đều cần có chánh pháp trí dẫn đường. Nó là cái trí bắt nguồn từ chánh pháp. Giáo pháp được ứng dụng rộng sâu trong đời sống của mình, sẽ hiện thành “chánh pháp trí” trong chính mình. Tùy mức độ ứng dụng và hiện thành mà ta có chánh pháp trí cạn hay sâu.

 Thật là hạnh phúc khi được hai hay ba người quanh mình hiểu giáo pháp và ứng dụng giáo pháp vào đời sống. Khó khăn hơn, nếu chỉ một người hiểu và ứng dụng giáo pháp vào đời sống. Nhưng khó khăn thế nào, rồi mọi thứ cũng sẽ xoay chuyển theo chiều hướng tốt đẹp. Bởi ứng dụng được giáo pháp trong đời sống của mình, cũng có nghĩa là ta đang nhận được lực gia trì của Tam bảo. Và “Tam giới duy tâm, vạn pháp duy thức”, tất cả đều là bóng dáng của tự tâm. “Hình ngay thì bóng không cong, hình cong thì bóng không ngay”. Khi ta thay đổi, những gì liên quan đến ta sẽ thay đổi. Sự thay đổi được nhiều hay ít là do ta thay đổi được ít hay nhiều. Hãy giữ lại trong tim niềm tin và vững bước… 

Chân Hiền Tâm